Motivatie binnenstebuiten

Ik heb het geluk om weer drie ochtenden in de week rond te mogen lopen op een school voor voortgezet onderwijs. In een rol die dicht bij mijn hart ligt: Ik mag leerlingen die er op het eerste gezicht een zooitje van lijken te maken proberen te bereiken in de hoop dat zij het contact met mij niet zien als een laatste kans, maar als een nieuwe mogelijkheid weer vaart te zetten achter hun schoolcarrière . Hoe raken deze leerlingen weer gemotiveerd om aan de slag te gaan? (Ik ga proberen dat dit de laatste lange zin was in dit blog.) Een blog met wat input vanuit het boek Motivatie binnenstebuiten.

Zelfstandig denkende leerlingen

In een blog is het altijd lastig om niet iedereen over een kam te scheren. Maar mijn ervaring is dat spijbelaars de meest zelfstandige denkers binnen een school zijn. Op het eerste gezicht doen ze de dingen op een verkeerde manier. Maar als je er goed naar kijkt hebben ze nieuwe manieren gevonden om met hun problemen om te gaan. Sommige van deze leerlingen hebben geen problemen, ze passen gewoon niet zo goed bij de plannen die wij voor hen hebben gemaakt. En daarom geven ze alle ruimte aan hun drang naar vrijheid.

Er is in ieder geval één ding wat we deze leerlingen niet hoeven te leren: ze kunnen zelfstandig nadenken. En sommigen kunnen heel creatieve oplossingen zoeken. Het is de kunst om die vaardigheden in te zetten onderweg naar een diploma.

Er zijn veel wegen die naar Rome (het diploma) leiden, dus als je eens een andere weg neemt is dat geen probleem. En veel scholen vinden het prima als leerlingen een andere weg bedenken. Maar het wordt wel een probleem als niet iedereen naar Rome wil. Sommige mensen willen er niet heen omdat ze er geen beeld bij hebben en ook niet bij de periode na Rome. Anderen zien er tegenop omdat ze de taal niet spreken die daar gesproken wordt. Weer anderen kunnen de reis niet overzien. Weer anderen staan gewoon te laat op het station en missen de trein naar Rome. En sommigen willen dolgraag naar Rome, maar omdat ze verborgen zorgtaken hebben kunnen ze niet mee.

Ik denk dat we binnen de scholen veel kunnen leren van spijbelaars en voortijdig schoolverlaters. Daar schreef ik eerder dit kleine blogje over.

Randvoorwaarden voor motivatie

In het boek ‘Motivatie binnenstebuiten’ lees ik het geheim achter gemotiveerde pubers, enthousiaste leerlingen en gedreven studenten. Het boek is niet nieuw meer, maar nog steeds actueel. Het is geschreven door de schrijvers van het boek ‘puberbrein’. Ik moet zeggen dat ik de manier van schrijven erg prettig vind. En de inhoud past bij hoe ik over de dingen nadenk. Fijn om te merken dat hun uitspraken gestaafd zijn aan onderzoeken en gesprekken met leerlingen.

Wat motivatie precies is, is lastig te zeggen. We moeten het vooral doen met de randvoorwaarden voor de aanwezigheid van motivatie. De randvoorwaarden voor motivatie vanuit de zogenaamde ‘zelfdeterminatietheorie’ zijn deze: competentie, autonomie en verbondenheid. Luc Stevens heeft het zo genoemd: ik kan het, ik kan het zelf en ik hoor erbij. (p. 59) Als je iets meer over Luc Stevens wilt lezen kan dat hier.
Deze randvoorwaarden staan ook bekend als de drie basisbehoeften van een mens. Ze worden dus ook genoemd als de randvoorwaarden voor geluk.

Motivatie binnenstebuiten

Er is geen truc om leerlingen te motiveren. Maar er zijn wel die randvoorwaarden die ik hierboven al noemde. In het boek Motivatie binnenstebuiten laten de schrijvers vooral zien hoe je die randvoorwaarden competentie, autonomie en verbondenheid kunt bevorderen. Die dan op hun beurt de motivatie kunnen bevorderen. Ze geven mooie duidelijke tips en aandachtspunten.

Als je iemand wilt motiveren haal je het binnenste buiten. Je eigen binnenste wordt zichtbaar in je woorden en gedrag naar de jongeren toe: ik vind je belangrijk, ik ga ervoor, ik steun je, je kan het, ik hou van je al kan ik je qua gedrag soms achter het behang plakken. En daardoor komt ook het binnenste van de jongere naar buiten: dit ben ik, dit wil ik, dit kan ik, met deze mensen wil ik mij verbinden, ik hou van jou.

Zijn die voorwaarden er echt?

Als leerlingen een bijzonderheid met zich meedragen in de vorm van autisme, hooggevoeligheid, dyslexie of hoogbegaafdheid, vermoeidheid, ADHD, of wat dan ook is het de uitdaging voor docenten en leerlingbegeleiders om de leerling eens langs de lat van de randvoorwaarden te leggen:

• Hoe autonoom kan deze leerling functioneren? Waarderen we zijn bijzonderheden of mag hij er eigenlijk niet zijn? Mag hij zijn zoals hij is? Drukken we hem in een keurslijf die past bij de school, maar niet bij hem? Hoe zelfstandig mag een leerling zijn die duidelijk genoeg heeft aan één les wiskunde in de week?
• Hoe competent voelt de leerling zich? Als de docent in het werk van de leerling met dyslexie toch steeds weer die rode pen gebruikt om de fouten aan te geven, terwijl we hadden afgesproken dat we dat niet meer zouden doen? Als de leerling na 40 minuten zich niet meer kan focussen terwijl de docent nog rustig doorstoomt? Als de leerling rijtjes moet stampen maar het automatiseren nog niet goed is ontwikkeld? etc.
• Hoe verbonden voelen we ons met de leerlingen die bijzonder zijn? Lopen we voor hen net zo hard als voor de modelleerlingen? En hoe verbonden kan een leerling die gevoelig is voor geluid zich voelen met klasgenoten als er altijd uitgegaan wordt van het gemiddelde: dus wel een knalfeest met veel geluid, wel extra sporten omdat de rest dat zo leuk vindt? Of die leerling die iedere dag zorgtaken moet uitvoeren voor iemand in het gezin, hoeveel kans heeft hij om zich te binden aan de klas? Etc. En hoe verbonden voelen leerlingen zich met zichzelf?

Als je het zo bekijkt is spijbelen nog niet zo’n rare oplossing, of wel? En op tijd komen is voor een leerling alleen nuttig als hij zich verbonden voelt met de doelstellingen en de mensen om zich heen. Als hij daar niets mee heeft, waarom zal hij dan al die moeite doen?

Geen motivatie is signaal

Als leerlingen niet gemotiveerd zijn, veel spijbelen of alleen lichamelijk aanwezig zijn, is dat een signaal van een onderliggend probleem. Soms ligt dat probleem bij de leerling en/of zijn gezinssysteem. Maar soms ligt dat probleem ook in de school, de klas of bij de docent. Deze leerlingen verdienen geen straf, maar een open houding bij de volwassenen om hen heen: wat wil je ons vertellen?

Motivatie en geluk hebben dezelfde randvoorwaarden. Dat betekent ook dat de afwezigheid van motivatie een signaal van de afwezigheid van geluk kan zijn. Als leerlingen niet gemotiveerd zijn voor school (soms zijn ze wél gemotiveerd, maar zijn er omstandigheden waardoor het niet lukt om (op tijd) naar school te gaan, lees dit blog) dan is er iets wat dit geluk en deze motivatie in de weg staat. Serieus omgaan met absentie op school kan het geluk van de leerling dus vergroten. De motivatie mag je dus nooit als een doel of een gebrek zien. Motivatie is in mijn ogen een signaal van geluk en de afwezigheid ervan een signaal van ongeluk.

Hoe raken jongeren weer gemotiveerd

Hoe kunnen jongeren weer gemotiveerd raken? Het antwoord is eigenlijk al gegeven. Door open te staan voor de leerlingen en goed naar hen te luisteren kun je achter de redenen komen waarom ze niet meer gemotiveerd zijn. Soms voelen ze zich niet competent, soms schort er iets aan hun autonomie en vaak voelen ze zich niet verbonden met mensen en met zichzelf.

Ik kan het
Ik kan het zelf
Ik hoor erbij

Een leerling moet zichzelf belangrijk vinden. Dat lukt vaak pas als ze weten wat ze waard zijn. Er moet een doel zijn, een toekomstperspectief. Er moet hoop zijn.

En vaak hebben deze jongeren het nodig dat je ‘over de top’ gaat. Om de afgelopen jaren te compenseren is het soms nodig dat ze nu extra autonoom te werk mogen gaan. Maar wel altijd in verbinding met anderen en gebaseerd op de competenties die de leerlingen hebben. Zo kunnen ze het vertrouwen in zichzelf en anderen weer terug vinden.
Wat een gave job heb je als je op een school mag werken en deze leerlingen hoop en vertrouwen mag geven.

Interessante materie, niet? Het boek Motivatie binnenstebuiten kan je via deze link kopen.(aff.) Lees ook mijn blog ‘De eenzame spijbelaar‘.