Leer je kind kennen – Jelle Jolles

“Leer je kind kennen is een onmisbaar boek voor opvoeders van kinderen ‘van acht tot achtentwintig’ en voor iedereen die interesse heeft in de ontplooiing van jongeren”. Dat lees ik in begeleidende brief van de uitgever van dit nieuwe boek van Jelle Jolles. Ik besluit het boek te lezen vanuit mijn rol als leerlingbegeleider binnen het voortgezet onderwijs. De kennis die in dit boek gedeeld wordt is de moeite waard voor onderwijzers en docenten. Van elk hoofdstuk geef ik een korte weergave en ik eindig met een conclusie. Als je daar direct heen wil, klik je gewoon even hier.

Toegepaste kennis over hersenen

Jelle Jolles schreef het boek ‘Leer je kind kennen’ om de dialoog aan te gaan met de samenleving. Hij wil vanuit vakkennis en wetenschappelijke inzichten bijdragen aan de ontplooiing van onze jongeren. Samen met Laurence Steinberg vindt hij dat de recente kennis over de ontwikkeling van hersenen duidelijke achtergronden geeft bij het gedrag van jongeren. En dat deze kennis moeten gebruiken in onze omgang met de jongeren. De hersenen groeien maar wat nog belangrijker is; ze ontplooiien. Er ligt veel potentieel binnen handbereik als we er verstandig mee omgaan. En hier zijn de wetenschappelijke inzichten nodig om de juiste verwachtingen van jongeren te kunnen hebben.
Jolles schrijft in zijn voorwoord: “In dit boek betoog ik dat opvoeders bijdragen aan de ontplooiing door een kind te steunen, te sturen en te inspireren over die hele periode van de preadolescentie (als het kind ongeveer acht jaar oud is) via een drietal fasen in de adolescentie en de bijna-volwassenheid tot in de volwassenheid.”

Het boek ‘Leer je kind kennen’ is geschreven in 6 delen omdat Jolles op verschillende onderdelen de diepte in wilde gaan. Bepaalde elementen komen in verschillende delen terug.

Deel 1 Werk in uitvoering

De drie hoofdstukken van deel 1 beschrijven de noodzaak van het begrijpen van de gebruiksaanwijzing van je kind. Eén ding staat voor Jolles vast: ‘De adolescentie is niet een periode van kommer en kwel. Maar van kansen en mogelijkheden. En daarom is het ook zo belangrijk dat we als ouders en docenten de jongeren niet alleen de kennis van vroeger bijbrengen, maar hen ook stimuleren tot persoonlijke groei ‘zodat ze zich ontplooien tot autonome personen die zich kunnen inpassen in de wereld van straks’.
Jongeren zijn van nature nieuwsgierig en ze gaan graag op zoek naar nieuwe kennis en vaardigheden. De sociale omgeving van de jongere bepaalt in grote mate naar welke nieuwe kennis de jongere op zoek gaat. Jolles laat op een begrijpelijke manier zien hoe leren in zijn werk gaat en hoe de hersenen eigenlijk werken.
Die kennis is belangrijk omdat hij merkt dat veel ouders bezorgd zijn of hun kind wel is opgewassen tegen de vragen die de maatschappij hen stelt.

Deel 2 Vaardigheden

Het tweede deel gaat in op de vaardigheden die jongeren moeten ontwikkelen of van nature hebben. Nieuwsgierigheid is de eerste die besproken wordt. Mooi hoe wordt uitgelegd hoe deze vaardigheid een natuurlijke houding van adolescenten is. Een houding die we in feite alleen maar hoeven te gebruiken. Zonder nieuwsgierigheid is er geen ontwikkeling en geen vooruitgang.
Bewegen is een belangrijke vaardigheid waarmee adolescenten complexe neuropsychologische vaardigen oefenen. Op bladzijde 69 kun je er alles over lezen.
Nolles gaat diep in op de zogenaamde executieve functies omdat ze een grote rol spelen binnen het onderwijs. We verwachten bijvoorbeeld dat leerlingen al kunnen plannen of de juiste afwegingen kunnen maken. In werkelijkheid kunnen veel jongeren dat nog helemaal niet. Belangrijk is de wetenschap dat de ontwikkeling van de executieve functies vooral naar aanleiding van input van volwassenen. De rol van opvoeders is dus erg belangrijk.
In hoofdstuk 10 en 11 gaat het over plannen, kennen en denken. Dat zijn zinnige onderwerpen omdat het heel duidelijk maakt wat je nu eigenlijk van adolescenten kunt verwachten. De discussie over het opruimen van de slaapkamer komt bijvoorbeeld in een heel ander licht te staan. De volwassene heeft een moreel standpunt gekoppeld aan het opruimen van de kamer: het hoort netjes te zijn. De adolescent heeft daar nog niet een standpunt over ingenomen. Waarom zou iemand zich met de staat van haar kamer bemoeien? Een conflict over dit soort morele standpunten heeft voor de jongere nog geen enkel standpunt. Afsluitend citaat van dit deel: “Wederzijds respect is essentieel. Respecteer een afwijkend standpunt van je kind. Corrigeer nooit de logica van de jongere en doe er ook niet neerbuigend over. Gewoon luisteren en (h)erkennen wat er wordt gezegd”

Deel 3 Sociaal en emotioneel functioneren

Dit derde deel zou bijna in ieder boek over ontwikkelingspsychologie of omgaan met jongeren kunnen staan. Met dat verschil dat de onderwerpen als monitoring, emoties en empathie vanuit de invalshoek van de werking van de hersenen geschreven worden. Nuttig om te lezen maar wat mij betreft niet schokkend genoeg om er hier over te schrijven. De hoofdstukken over zelfregulatie, identiteit en psychologische processen vind ik persoonlijk boeiender. Omdat ze mooie inzichten geven in het werken met leerlingen. De waarde van opvoeders en andere volwassenen in het leven van de jongere komt goed naar voren in deze hoofdstukken.
Ik was erg blij met deze zin: “Stimuleer dus de natuurlijke ambitie en motivaties van de jongere en diens vermogen om zich uitgedaagd te voelen, de intentie om iets te bereiken’ . De zin is te lezen op bladzijde 162. Een belangrijke zin voor docenten en begeleiders op scholen. Daag ze uit, kietel ze, haal ze uit de stand-by. Maak de nieuwsgierigheid weer wakker als het een poosje niet zo lekker gaat.

Deel 4 Ontwikkeling

In dit deel bespreekt Jolles de ontwikkeling die de jongere doormaakt van vroege adolescent tot jongvolwassene. Hij start met het beschrijven van de lichamelijke ontwikkeling en al snel wordt duidelijk dat we niet meer het woord puber moeten gebruiken. De puberteit gaat enkel over de hormonale ontwikkelingen die de jongere doormaakt. Maar er gebeurt zoveel meer.
Per ontwikkelingsfase komen verschillende eerder beschreven onderwerpen nog eens naar voren. De ontwikkelng is veelomvattend en dat is niets voor niets zoals te lezen is op bladzijde 216. “De jong volwassene heeft in de tien jaar voordat hij als volwassene te beschouwen is, een stabiel zelfbegrip ontwikkeld, een identiteitsgevoel dat hem een goed idee geeft van wie hij is en welke richting hij op wil. Hij realiseert zich dat onze veranderende samenleving nog flink wat zaken in petto heeft die niemand kan zien en die van hem eisen dat hij zich flexibel meebeweegt. Hij heeft een goed zelfinzicht, kent zijn sterke en zwakke plekken en is gemotiveerd om daaraan te blijven werken. Daarnaast weet hij zich goed te redden in het sociale verkeer.”
De jongere is ont-plooid.

Deel 5 De Opvoeder

Ouders zijn belangrijk voor de opvoeding van jongeren. Jongens en meisjes komen alleen tot volle ontplooiing als opvoeders daar de juiste randvoorwaarden voor scheppen. Allereerst beschrijft Jolles hoe belangrijk de leer-en leefomgeving wel niet is voor deze ontplooiing. Dat wat we thuis bieden aan regels, waarden en normen maar ook muzikale- of culturele ervaringen zijn cruciaal. De manier waarop opvoeders met jongens en meisjes omgaan en de verwachtingen die ze van elkaar hebben bepalen hun gedrag en beleving. Ook de prestaties bij het leren op school en het studiegedrag worden hierdoor beïnvloed.
Opvoeders hebben verschillende taken en rollen. In elke levensfase is een andere combinatie daarvan nodig. Jolles beschrijft ze allemaal. En geeft daarbij het dringende advies om de jongere de ruimte te geven om fouten te maken. Wees duidelijk op de juiste momenten, geef inzicht, adviseer en inspireer. De rollen zijn die van manager, supporter, coach, inspirator, mentor en adviseur.

Wat mij betreft een boeiend hoofdstuk. Omdat het duidelijk maakt hoe je je invloed in de verschillende fases van ontwikkeling kunt inzetten.

Deel 6 omgevingsfactoren, jongens en meiden

In verschillende hoofdstukken wordt in deel 6 de ontplooiing van jongens en meiden beschreven. Wat zijn stimulerende factoren, wat zijn belemmerende factoren. Wat is de invloed van de sociale omgeving. En hoe gaan we het beste om met de verschillen tussen jongens en meisjes. Het deel eindigt met tien aanbevelingen die ik hier maar helemaal overneem:

1. Kijk anders naar jongeren: de adolescentie is de periode van kansen en mogelijkheden.
2. Zorg dat ze zich ontplooien op vier gebieden: cognitief, sociaal, emotioneel én lichamelijk.
3. Stimuleer het opdoen van vele ervaringen en werk aan de executieve functies.
4. Werk actief aan de houding, de attitude en motivatie van de jongere.
5. Stimuleer taal, denken, redeneren en het overzien van consequenties.
6. Herken de verschillende fasen in de adolescentie: die vereisen een andere aanpak.
7. Stimuleer nieuwsgierigheid, ondernemendheid, interesses en brede ontplooiing.
8. Speel als opvoeder vele rollen: wees manager, supporter, coach, inspirator, mentor én adviseur.
9. School: schep voorwaarden, werk aan nieuwsgierigheid en werk samen met de ouders.
10. Overheid en politiek, faciliteer kennisoverdracht, werk aan attitudeverandering, schep voorwaarden.

Conclusie over leer je kind kennen

De tien bovenstaande aanbevelingen vormen samen eigenlijk de samenvatting van het boek. Maar je doet het boek te kort als je het hierbij zou laten. Ik vind de hoofdstukken in dit boek stuk voor stuk prettig leesbaar. Het verhaal is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten die inzichtelijk worden gemaakt door voorbeelden uit de praktijk van de auteur.
Voordat ik aan het boek begon had ik er meer van verwacht. Maar misschien komt dat voort uit mijn behoefte aan praktische vertalingen richting het onderwijs. Het boek is tenslotte ook niet echt gericht op het onderwijs. Het is wel een vreselijk nuttig boek voor het onderwijs en sommige hoofdstukken lijken toch ook meer gericht op school dan op een gezinssituatie. Misschien had ik het ook iets schokkender verwacht ofzo.
In mijn blogs zal de inhoud van dit boek vanaf nu regelmatig terugkomen, voorspel ik. Als leerlingbegeleider die zich vooral bezig houdt met gedrag kan ik veel met de kennis uit dit boek.

Qua vormgeving vind ik dit ook een aantrekkelijk boek. Vanaf de achterkant kijkt de auteur je vriendelijk aan. De voorkant is rustig en geeft een grafische afbeelding van hersenen en een sleutel. Een perfecte verbeelding van de titel ‘Leer je kind kennen’ en de ondertittel ‘Over ontplooing leren, denken en het brein’. In kleine rustige gekleurde vlakken wordt wat extra informatie gegeven. Die je als je daar geen behoefte aan hebt ook zou kunnen overslaan.

Het boek is een must voor ieder die met jongeren werkt. Ook dit boek zou verplichte stof moeten zijn op docentenopleidingen en pabo’s. Het boek ‘Leer je kind kennen’ van Jelle Jolles is uitgegeven door Uitgeverij Pluim. Ik ben hen dankbaar voor het boek dat ze mij gratis toestuurden. Als je nog een bol.com bon hebt liggen kun je het boek hier vinden.

Lees ook het blog over ‘Hoogbegaafde volwassenen’ of ‘Maar je ziet er helemaal niet autistisch uit‘