Die docent haat mij

De docent haat mij. Het raakt mij steeds weer moet ik zeggen. Leerlingen zijn er soms heilig van overtuigd dat sommige docenten hen haten. En hierdoor staan ze niet open voor de lessen die de docent hen geven wil. Jammer, want het woord ‘relatie’ is er een uit de trits ‘Autonomie – Competentie – Relatie’. Hoe erg is dit en wat kunnen we eraan doen? *

Hoe erg is het?

Hoe erg is het als een leerling het idee heeft dat de docent hen haat? Wat betekent het eigenlijk? Het is een erg zwart witte uitspraak misschien. Hij is helaas net zo zwart-wit als de uitspraak die de leerling over andere leerlingen doet: ik mag hen niet. Ze zijn geen deel van mijn leven. Ik hoef hen er niet bij. Vanwege redenen. Verkeerde uitstraling, verkeerde vrienden, onbegrijpelijke interesses.

Ze kennen het dus om iemand aan de kant te zetten. En op dezelfde manier zullen andere leerlingen hen aan de kant zetten. Het gevoel van aan de kant gezet worden is hun bekend en ze herkennen het gevoel als ze bij docenten in het lokaal zitten.
En dat maakt volgens mij dat het een serieus probleem is. Ze voelen het in een bepaald opzicht waarschijnlijk goed aan. De docent is meestal vol goede moed begonnen met lesgeven aan deze leerlingen. Maar de klad komt erin doordat de manier van lesgeven of de lesinhoud niet past bij de leerling. De leerling heeft meestal nog maar weinig volwassen gedrag in zijn repertoire. En dus ontstaan er conflicten. En omdat de conflicten gaan over het zichtbare gedrag voelt de leerling zich niet begrepen.
Het valt mij op dat leerlingen vaak hun best doen om fatsoenlijk in de les te zitten. Maar het lukt niet goed omdat de docent extra op hen lijkt te letten. En de leerling concludeert: hij of zij haat mij. Beide partijen doen hun best en geen van beide wil het conflict. En toch ontstaat het. De relatie die nodig is om les te krijgen is er niet meer.

Een leerling voelt het ten dele goed aan. Want de docent haat hem natuurlijk niet. De docent heeft vooral moeite met de leerling. Maar omdat het over de eigenheid van de leerling gaat voelt het als afwijzing. Haat is het woord dat de leerling er dan bij zoekt.

Behoefte onder het gedrag

Met de meeste leerlingen gaat het prima. Die hebben voldoende relatie met de docenten om les te ontvangen. Maar bij de leerlingen die ik mag spreken gaat het mis omdat hun behoefte anders is. Ze lijken een grotere behoefte te hebben aan autonomie, het andere belangrijke woord uit de trits. Het zijn vaak zelfstandige denkers, intelligente leerlingen die gewend zijn dat hun stem gehoord wordt. Dat hun inbreng gewaardeerd wordt en dat er met argumenten en creatieve oplossingen gewerkt wordt.
Deze leerlingen krijgen vaak te horen dat ze zich moeten aanpassen en dat ze zich aan de regels moeten houden. En dat is niet verkeerd denk ik. En tegelijk dood het in hen de passie om te leren. En als die passie weg is dan ontstaat het negatieve gedrag die dus eigenlijk een positieve intensie heeft. Dat kan je ook lezen in het blog ‘Brutaal op school‘ waarin ik ook wat tips geef om ermee om te gaan.

De onderliggende behoefte van de leerling is dezelfde als die van de docent. Ze willen beiden serieus genomen worden en gezien worden om wie ze zijn. De docent wil graag dat leerlingen hen zien als een normaal en prettig mens om mee om te gaan. Op het gebied van autonomie, competentie en relatie hebben ze dezelfde wensen en uitdagingen. Als ze eenmaal in de negatieve toonzetting zijn gekomen is het lastig om jezelf autonoom te gedragen. Je reacties worden als je niet uitkijkt bepaalt door de acties van de ander. De leerling is vaak wat radicaler en gebruikt het woord haat.

Elkaar van dienst zijn

Op scholen wordt er vaak gedacht vanuit machtsverhoudingen. De docent heeft het gezag en een leerling moet zich daarnaar voegen. Als de leerling dat niet doet dan krijgt de leerling met een nog hoger gezag te maken.
Leerlingen die zich graag vanuit autonomie aan docenten verbinden hebben hier last van lijkt het. Ze worden of de vriendjes van de docent die uiteindelijk onschendbaar worden in de school. Of ze worden de underdogs die negatief gedrag laten zien. Het lijkt soms alsof ze daarmee hun eigenheid markeren: dit ben ik en ik ben de enige die hier nog controle over heeft.

Het helpt vaak als ik de relatie tussen de docent en leerling herdefinieer: Hoe zou het zijn dat je de docent als een dienstverlener ziet. Wat gebeurt er dan met jouw rol? De docent heeft iets wat jij niet hebt. Kennis en ervaring. En jij hebt iets wat de docent niet heeft: vragen en een gat in je kennis. Als jij nu zorgt dat de docent weet waar je vragen liggen, dan kan hij je van dienst zijn met de antwoorden. En als jij geen vragen hebt op bepaalde onderwerpen, dan kun je dienstverlenend zijn aan de docent en medeleerlingen. Door rustig aanwezig te zijn of je klasgenoten te helpen bij de vragen die zij hebben.

De docent haat mij niet

De leerlingen die zeggen ‘de docent haat mij’ ervaren een gevoel van afwijzing en eenzaamheid als ze in de klas zitten. Het is een volwassen taak die de leerling dan op zijn bordje krijgt. Zie er maar eens fatsoenlijk mee om te gaan. Dat lukt ouderen ook vaak niet.
Vaak is het gevoel wel een gevolg van hun eigen gedrag en gedachten. Maar dat gedrag en die gedachten zijn er niet voor niets. Het komt ergens vandaan en dus moeten we steeds uitzoeken wat het is.

Ik bof dat ik in mijn werk nu de leerlingen kan spreken op het moment dat hun emotie hoog zit. Ze zijn boos of verdrietig omdat ze de les uitgestuurd zijn. Of ze voelen zich gepakt omdat ze moeten nakomen na een spijbelactiviteit. De meeste leerlingen durven zich kwetsbaar op te stellen en zich in de ziel te laten kijken. Ik sta niet in het conflict en daardoor kan ik aan beide kanten partijdig zijn en dat werkt in deze situaties erg goed. (ik schrijf bewust niet: onpartijdig)
En meestal komen we samen tot de conclusie dat de docent hen niet haat. Ze begrijpen de docent uiteindelijk wel en ze balen van hun gedrag. Ze willen echt hun leven beteren. Maar tegelijk willen ze ook erkend en herkend worden in hun manier van zijn.
En daarvoor hebben ze weer de openheid van de docenten nodig. Die soms moeilijk te vinden is omdat de leerling de docent gekwetst heeft.
En wat gaaf als docenten en leerlingen dan op een dag ineens zo’n overwinning komt melden.

Kwetsbaarheid en macht komen heel dicht bij elkaar in de scholen. Ik schreef ooit een blog met de titel ‘het tegenovergestelde van kwetsbaarheid is macht’.

*Dit blog gaat niet per se over de docenten en leerlingen op de school waar ik nu werk. Daar gebeuren ook veel goede dingen overigens. Ik ken dit ook uit mijn tijd als zelfstandige jongerencoach en de periode op mijn vorige school. Verhalen zijn altijd een mix van de verhalen van verschillende leerlingen door elkaar.